Czy jesteś odporny/odporna psychicznie? W potocznym rozumieniu odporność kojarzymy jako umiejętność radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, zachowaniem spokoju, zimną oceną zagrożeń pomimo stresu. „Nie tracę głowy, nie poddaję się, działam. Daję sobie radę”- mówi jedna z moich rozmówczyń

Świat jest VUCA

Analiza środowiska biznesowego na poziomie makro, ale też bliskiego otoczenia konkurencyjnego naszych firm pokazuje, że zmienność, niepewność, złożoność i niejednoznaczność, czyli charakterystyczne cechy świata VUCA rodzą wyzwania, którymi stają się:

• Funkcjonowanie w permanentnej i trudnej do oceny zmianie.
  To nie tylko fuzje, przejęcia, przekształcenia, ale to także ciągłe poszukiwanie bardziej optymalnych rozwiązań funkcjonowania firmy, zmiany struktur, organizacji pracy, odpowiedzialności, systemów i procesów
• Konieczność podejmowania decyzji w warunkach braku dostępu do wszystkich danych, albo konieczność szybkich zmian kierunku działania
• Kierowanie ludźmi w zmianie, gdy celem staje się przekonanie do niej, praca z oporem, angażowanie pracowników we wdrażanie wielu zmian jednocześnie
• Zarządzanie własną energią i motywacją, tak, aby nie stracić uważności i umiejętnie zarządzać ryzykiem, ale także ochronić siebie w stresie

Kompetencje współczesnego lidera
Współczesny przywódca obciążony jest zadaniami, które wymagają politycznej sprawności, a często bywają wręcz ze sobą sprzeczne. Szczególnie jeśli tak, jak w strukturze rozproszonej – istnieje wielu interesariuszy i decydentów. Balansowanie po cienkiej linie, aby zachować spójność wyznawanych, ale potem prezentowanych wartości i sprawowanie etycznego przywództwa jest trudne. Na poziomie kompetencji wymaga od liderów ciągłego doskonalenia obszarów, które mają ogromny wpływ na markę przywództwa, a które Think Tank HRI w Trendbook 2018 definiuje następująco:

• zarządzanie uwagą, szczególnie w warunkach presji; określanie kluczowych priorytetów biznesowych, które są w zgodzie z etyką
• zarządzanie własnymi emocjami, aby potem móc wpływać na emocje innych
• współpraca 3.0, która opiera się na zarządzaniu własnym ego, budowaniu empatii i tworzeniu sieci wsparcia
• motywacja wewnętrzna; dbałość o własny dobrostan, co przekłada się na energię, zaangażowanie i zdrowie

Kształtowanie powyższych kompetencji jest możliwe. Świadome zarządzanie nimi także. Kluczem jest odporność psychiczna lidera.

Odporność psychiczna w koncepcji 4 C
Wg. autorów Petera Clough i  Douga Strycharczyka, odporność psychiczna stanowi cechę osobowości determinującą w znacznym stopniu sposób, w jaki ludzie reagują na wyzwania, stres i presję, niezależnie od okoliczności.

Model 4C powstał na fundamencie sportu. Środowisko sportowe jest naturalnym obszarem analizy odporności psychicznej, gdyż charakteryzuje się silną motywacją do osiągania sukcesów, często w warunkach stresu. Tak, jak w biznesie.

Filary odporności psychicznej wg. modelu 4C

1. Wyzwanie (Challenge) – postrzeganie wyzwania jako szansy
• Podejmowanie ryzyka – wychodzenie ze strefy komfortu, aby osiągać ambitne cele
• Nauka przez doświadczenie – wyciąganie wniosków z niepowodzeń, nie zniechęcanie się porażkami

2. Pewność siebie (Confidence) – wysoki poziom wiary w siebie
• Wiara we własne możliwości
• Pewność siebie w relacjach interpersonalnych – asertywność w relacjach, umiejętność obrony własnego zdania, skuteczne mierzenie się z krytyką

3. Zaangażowanie (Commitment) – wytrwałość w realizowaniu zadań
• Stawianie sobie celów – wyznaczanie celów, planowanie działań
• Finalizacja – determinacja w realizacji planów, osiąganie rezultatów

4. Poczucie wpływu /Kontrola (Control) – przekonanie, że to ja kontroluję swój los
• Poczucie wpływu na własne życie
• Umiejętność zarządzania emocjami – kontrola emocji (moje reakcje emocjonalne są świadome)

Warto zwrócić uwagę, że odporność psychiczna zawiera elementy pasywne, czyli obszary, które pokazują, jak radzimy sobie z przeciwnościami losu, ale także wskazuje na nasze zasoby, które uruchomimy w przyszłości, gdy podejdziemy do wyzwań. Czy uda nam się osiągnąć cele, zmierzyć się z nagłymi zwrotami sytuacji, czy będziemy zdeterminowani, aby szukać rozwiązań trudnych spraw.

Odporny psychicznie lider biznesu a wymagania biznesu
Twój zespół jest zagubiony w chaosie, zestresowany ciągłymi zmianami, nie rozumie dlaczego sytuacja wymyka się spod kontroli, boi się o przyszłość? Odpowiedzią na te zachowania jest postawa szefa, spójna, pewna i szczera. Taka będzie tylko wtedy, gdy sam lider jest świadomy własnych reakcji i sposobu funkcjonowania. Wie, jak zachować się w stresie, jak podejść do wyzwań, jak pokierować emocjami zespołu, aby uspokoić nastroje. W wymagających warunkach, tylko odporny psychicznie przywódca będzie drogowskazem i świadomym przewodnikiem dla swoich ludzi.

Zachowanie lidera zależy od jego odporności psychicznej

Cechy lidera odpornego psychicznie:

• demonstrowanie pozytywnych wzorców zachowań. W sytuacjach kryzysowych pokazuje swoim przykładem, że można „dać radę”
• szukanie rozwiązań pomimo ekspozycji na stres. Stres i lęk zabijają pomysłowość, ale osoby odporne psychicznie lepiej radzą sobie ze stresem. Umieją kontrolować emocje i przekuć niepokój w twórcze działanie
• efektywność działania. Badania wskazują, że odporność psychiczna wpływa na ok. 25% różnicy w efektywności pomiędzy ludźmi
• umiejętność postrzegania niepowodzeń w odpowiednich proporcjach, szybszy powrót do równowagi, budowanie w zespole atmosfery spokoju – „Importowanie niepokoju, eksport spokoju”
• akceptacja niepowodzeń, które lider traktuje jako szansę na naukę dla zespołu, a nie „wpadkę”
• poszukiwanie szans rynkowych, stawianie ambitnych, ale też realnych celów. Umiejętność planowania i osiągania wyników poprzez sprawne dowodzenie zespołem, szczególnie w kryzysach
• zaangażowanie w zadania i pracę zespołu; bycie „tu i teraz” bez utraty koncentracji. Pokazywanie przykładu własną spójną postawą

Świadomość jako klucz do siły i odporności psychicznej
Powiedzenie „ryba psuje się od głowy” trafnie określa sytuację, w której przełożony nie dający sobie rady sam ze sobą, próbuje zarządzać innymi. Prowadzi to do jeszcze większego zagubienia i lęku w zespole. Dlatego lider powinien być świadomy, jaką ma odporność psychiczną i który z jej obszarów 4C musi wzmocnić. Nikt nie jest doskonały. Każdy z nas ma mocne strony i te do poprawy.

Badaniu odporności służy kwestionariusz MTQ48, opracowany przez Petera Clougha i Keitha Earle w 2002 roku. Ocenia on odporność psychiczną w 4 wskazanych podklasach: Kontrola/Zaangażowanie, Wyzwanie/Pewność Siebie. Pozwala zdiagnozować mocne i słabsze obszary odporności psychicznej. Pokazuje, które należy rozwijać i podpowiada jak.

WNIOSKI

Lider, który chce z sukcesem kierować ludźmi, budować kulturę zaufania i szacunku, musi być spójny, świadomy swoich mocnych stron i ograniczeń. Musi przewidywać swoje reakcje, zanim dotkną one podwładnych. Odpowiedz sobie na pytanie: Jeśli nie pracuję nad swoją odpornością psychiczną, nie kontroluję wystarczająco emocji, boję się podejmować ryzyko, albo jestem niepewny siebie, to czy mogę dobrze kierować ludźmi? Jak mam być dla nich oparciem w stresie, motywować do działania kiedy warunki funkcjonowania są trudne i nieprzewidywalne? Delegowanie własnej nieodporności jest najgorszą formą kierowania. Dlatego lider ma obowiązek rozwijać swoją siłę i odporność psychiczną, aby budować zdrowe, zmotywowane, zaangażowane i mądre zespoły. Takie, które będą mogły czerpać z jego dojrzałego i świadomego przywództwa „w nienormalnym, ale już normalnym” świecie VUCA.

Dobra wiadomość jest taka, że odporność psychiczna jako cecha osobowości, może być rozwijana. Szeroki wachlarz metod i interwencji pozwala ją kształtować. A praca nad sobą wzmacnia cały zespół. To jest naczynie połączone.

Źródła: D. Strycharczyk, P. Clough, „Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju” (2018);
Trendbook HRI 2018;  
S.Rybak, https://www.linkedin.com/in/sylwiarybak/?originalSubdomain=pl